Overwerkcompensatie
De statutaire werkuren bedragen gemiddeld 8 uur per dag en 38 uur per week. Werknemers mogen echter langer dan de statutaire uren werken, in overeenstemming met de uitzonderingen zoals voorzien in de Arbeidswetgeving. In deze uitzonderlijke gevallen moet aan specifieke voorwaarden worden voldaan en vooraf toestemming worden gegeven.
De soorten van werkzaamheden waarvoor ontheffing kan worden verkregen van de normale werkuren zijn onder meer "arbeid in het vervoer, laden en lossen; arbeid waarvan de aard het onmogelijk maakt om de uitvoering ervan strikt aan vaste tijden te binden; buitengewone drukte; ploegendienst; inventarisatie en balans opmaken.” De aldus verrichte arbeid mag echter bepaalde limieten niet overschrijden, zoals 11 uur per dag (12 uur per dag in geval het werk niet kan worden onderbroken) en 50 uur per week, behalve als de arbeid noodzakelijkerwijs moet worden verricht ten gevolge van overmacht of noodsituaties, en werk om een acuut gevaar of ongeluk te voorkomen.
Indien een werknemer meer dan 9 uur per dag of 38 uur per week gemiddeld werkt, heeft hij/zij recht op een premie van 150% van het normale overwerktarief dat geldt voor normale werkdagen en zaterdagen. Hoewel overwerk is toegestaan, mag de werkweek gemiddeld niet meer dan 38 uur bedragen, gerekend over een jaar. Als het aantal overgewerkte uren is opgelopen tot 143, heeft de werknemer met onmiddellijke ingang recht op compensatie-uren.
Bij amendement is in het arbeidsrecht een nieuwe vorm van overwerk opgenomen, die ‘vrijwillig’ heet. De werknemer die hierom verzoekt kan extra uren werken om hiermee zijn inkomen aan te vullen. Hiertoe moeten werknemer en werkgever een schriftelijke overeenkomst aangaan. Deze overeenkomst, indien van kracht, staat de werkgever toe de werknemer op enig moment en zonder vooraankondiging of voorafgaande machtiging op te roepen extra uren te maken. Wel is deze extra tijd gebonden aan een maximum tot 11 uur per dag of 50 uur per week. Zo’n overeenkomst geldt voor een half jaar en kan worden verlengd als de werknemer daartoe de wens te kennen geeft.
De werknemer mag tot 100 uur per jaar overuren maken. Voor deze extra werktijd bedraagt het loon 150% van het normale loon. Dit quotum van 100 extra gewerkte uren kan bij cao-bepaling worden verhoogd mits bekrachtigd door een Koninklijk Besluit, maar is gebonden aan een maximum van 360 uur per jaar.
De Wet op Overuren van 20 december 2020 staat werkgevers in specifieke sectoren toe om quota voor onvrijwillige overuren te verhogen. Voor de periode van 1 oktober tot 31 december 2020 waren dat 220 uren en voor de periode van 1 januari tot 31 maart 2021 eveneens 220 uren.
Sinds juli 2021 is het jaarlijkse aantal vrijwillige overuren (ook wel afhankelijkheidsuren genoemd) sinds 1 juli 2021 in alle sectoren verhoogd van 100 uur naar 220 uur per jaar. Het vrijwillige overwerk (120 uur) geeft de werknemers echter geen recht op compensatie voor rust of overwerk.
Wanneer de werkregelingen grotendeels of geheel onvoorspelbaar zijn, voorziet de wetgeving in bepaalde informatierechten. Deze omvatten onder meer het informeren van desbetreffende werknemers over het feit dat hun werkschema variabel is, het aantal gegarandeerde betaalde uren, de beloning voor extra gewerkte uren, de werkuren/dagen waarop zij mogelijk moeten werken en de minimale opzegtermijn waarop zij recht hebben voordat zij aan een opdracht beginnen. Deze rechten garanderen een minimaal niveau van voorspelbaarheid van het werk in gevallen waarin het werkschema zeer flexibel is.
Werknemers hebben het recht om een werkopdracht te weigeren als deze buiten de bovengenoemde urenlimieten valt en als er geen voorafgaande kennisgeving is, zonder dat er nadelige gevolgen voor een dergelijke weigering ontstaan. De wetgeving beschermt werknemers tegen inkomensverlies als gevolg van de late annulering van een werkopdracht door de werkgever.
Bronnen: Art. 19-29 van de Arbeidswet 1971; §4 & 7 van de wet op Werkbaar en Wendbaar Werk van 5 maart 2017; artikelen 51 en 52 van de Wet op Overuren van 20 december 2020; wet van 7 oktober 2022 die de EU-richtlijn 2019/1152 met betrekking tot transparante en voorspelbare arbeidsvoorwaarden gedeeltelijk vervangt.
Nachtdienstcompensatie
Arbeid verricht tussen 20:00 uur en 06:00 uur wordt beschouwd als nachtwerk. Het arbeidsrecht zegt dat nachtwerk in het algemeen is verboden, zowel voor mannen als voor vrouwen. Op deze regel worden echter uitzonderingen toegestaan, zoals voorzien in de Arbeidswet en zoals geregeld bij Koninklijk Besluit.
Uitzonderingen zoals voorzien in de Arbeidswet omvatten onder meer "arbeid in hotels en restaurants, drukkerij- en uitgeverij, apotheken, bakkerijen, bioscopen, theaters, informatie- en reisagentschappen en soort van werk dat niet zonder nadelige gevolgen kan worden onderbroken”. Nachtwerk mag ook worden verricht in ploegendienst, voor volcontinue taken en in bedrijven die snel bederfelijke waar verwerken. De Arbeidswet of Koninklijke Besluiten voorzien echter niet in betaling van premies als opslag voor werknemers die ’s nachts werken.
In overeenstemming met de wet van 5 maart 2017 mag de werkgever nachtwerk vragen voor e-commerce doeleinden, indien de aard van het werk en de activiteiten dit vereisen.
(Art. 35-37 van de Arbeidswet 1971; §79 van de wet op Werkbaar en Wendbaar Werk van 5 maart 2017)
